Wymiana towarów i usług na globalną skalę, jak i idąca za tym konkurencja pomiędzy podmiotami, które je oferują, ma swoje jasne i ciemne strony. Z jednej strony konsumenci mają dostęp do bogatej oferty towarów i usług z praktycznie całego świata, co daje im możliwość wyboru i spełnienia ich indywidualnych potrzeb i oczekiwań konsumenckich. Z drugiej strony są oni jednak narażeni na nieetyczne, nieuczciwe, a nawet szkodliwe i wprowadzające w błąd działania podmiotów, które oferują poszczególne towary i usługi. W gąszczu i ilości tych wszystkich dóbr materialnych jak i niematerialnych, indywidualny konsument może mieć problemy z określeniem – czy aby oferowana usługa lub produkt są na pewno dobre jakościowo, dopełniają wszelkich standardów i co najważniejsze, nie są szkodliwe dla jego życia i zdrowia?

Aby chronić konsumenta poszczególne państwa, jak i ich grupy (Unia Europejska, UE), prowadzą aktywną politykę konsumencką w obrębie rynku. Polityka ta jest nakierowana na zapewnienie wszystkim obywatelom tego samego poziomu ochrony, jak i zagwarantowanie dostępu do bogatej oferty kierowanej do konsumentów przez jednolity rynek utworzony w obrębie UE. Przepisy unijne w ścisły i restrykcyjny sposób regulują i narzucają standardy na producentów zamierzających handlować na rynku UE, co ma na celu ochronę ich konsumentów. Jednak pomimo tworzonych regulacji i standardów pojawiają się praktyki wprowadzające konsumentów w błąd. Jedną z takich praktyk jest nieuzasadnione różnicowanie produktów ze względu na kraj przeznaczenia, a więc stosowanie podwójnych standardów jakości ze względu na docelowy rynek, kraj w którym produkt lub usługa ma być sprzedawana (ang. dual quality). [Danuta Adamiec, „Podwójne standardy jakości produktów w UE”]

Problem podwójnej jakości

W Polsce po raz pierwszy badania z zakresu podwójnej jakości produktów oferowanych konsumentom z Polski i Europy Zachodniej dokonał Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). W 2018 roku poinformował on, że na 101 produktów, istotne różnice dotyczyły 12 [„Dobre, bo niemieckie? Wyniki testów UOKiK”]. Badania te i ich wyniki miały bezpośrednie przełożenie na decyzje Parlamentu Europejskiego, który zagłosował za rozwiązaniami niwelującymi problem podwójnej jakości produktów. Z punktu widzenia polskich konsumentów, oznacza to ich lepszą ochronę, a dla przedsiębiorców bardziej rozsądne prawo i zabezpieczenie przed nieuczciwą konkurencją.

Zgodnie z informacjami podanymi przez UOKiK: „Przepis dotyczący podwójnej jakości zostanie wdrożony na szczeblu krajowym w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, która jest implementacją unijnej dyrektywy 2005/29/WE”. Natomiast nieuzasadnione różnicowanie produktów ze względu na kraj przeznaczenia, będzie stanowić nieuczciwą praktykę rynkową. [„Podwójna jakość – nowe rozwiązania”].

Jak wynika z powyższego opisu, problem podwójnej jakości ma mocne podstawy formalne i został unormowany na płaszczyźnie prawnej. Tak więc, na tym polu problem jest dość dobrze zdefiniowany i wiemy co robić od tej strony. W dalszej kwestii jednak pozostaje implementacja i realne wykonanie zapisów i postanowień ustawy. W dobie zglobalizowanego rynku, w tym rynku UE, na którym konsument ma dostęp do znacznego wolumenu produktów i usług, pozostaje zasadnicze pytanie i problem natury implementacyjnej i technicznej – w jaki sposób można identyfikować nieuczciwą praktykę handlową w postaci podwójnej jakości?

Sztuczna inteligencja analizująca opinie o produktach

Możliwości manualnej analizy informacji pojedynczego człowieka, a nawet grupy ludzi, są ograniczone. Nie jesteśmy w stanie efektywnie przeanalizować wszystkich możliwych produktów na rynku za ich pomocą. Ponadto, z finansowego punktu widzenia, takie przedsięwzięcie byłoby kosztowne i czasochłonne. Manualne prześledzenie i porównanie cech produktów oraz opinii na ich temat, celem zidentyfikowania produktów o wątpliwej jakości, w tym produktów, których jakość różni się pomiędzy rynkami, byłoby ekonomicznie nieuzasadnione i praktycznie niemożliwe do przeprowadzenia w skończonym czasie.

Ze względu na powyższe ograniczenia „ludzkiej analizy” oraz w celu znalezienia efektywnego sposobu odpowiedzi na zadane pytanie, konsorcjum Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego (OPI PIB) wraz z Instytutem Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk zaproponowało system informatyczny OPIIPI. Służy on do identyfikowania opinii konsumentów na temat bezpieczeństwa produktów i ich jakości, z uwzględnieniem podwójnej jakości dual quality o nazwie kodowej ANSI.

W wyniku projektu opracowane zostanie unikatowe rozwiązanie, pozwalające na identyfikowanie opinii konsumentów na temat bezpieczeństwa produktów i ich jakości, z uwzględnieniem podwójnej jakości dual quality na podstawie analizy wielojęzycznych zasobów internetowych, takich jak: portale aukcyjne, zakupowe, blogi, fora, strony innych instytucji nadzorujących przestrzeganie prawa z zakresu ochrony konsumentów, strony organizacji konsumenckich, itp. Rozwiązanie będzie umożliwiało identyfikowanie produktów, w których występują różnice jakościowe w zależności od rynku, na który są produkowane i dostarczane.

Proponowane rozwiązanie będzie się opierać o metody i techniki z zakresu uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji. Służyć będzie do identyfikowania produktów na podstawie wielonarodowych preferencji i wielojęzycznych opinii społeczeństwa (konsumentów) dostępnych w internecie, które po analizie posłużą do wytypowania i utworzenia rekomendacji – skierowania bądź też nie danego produktu do weryfikacji laboratoryjnej. Metody i techniki te będą zastosowane do utworzenia modeli: wydobywania z internetu opinii i ich strukturalizowania, określania języka w jakim jest napisana opinia, analizy jej sentymentu, czy też tworzenia rekomendacji dotyczącej skierowania do weryfikacji laboratoryjnej.

Proponowane przez konsorcjum OPI PIB – IPI PAN rozwiązanie ma potencjał, aby stać się praktycznym i wysoko wyspecjalizowanym narzędziem opartym o nowoczesne rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji i przetwarzania języka naturalnego. Za pomocą proponowanego rozwiązania informatycznego UOKiK będzie miał możliwość praktycznej realizacji uchwalonego prawa i tym samym lepszej i sprawniejszej ochrony polskich konsumentów oraz firm.