Technologia blockchain to przełomowe rozwiązanie, które zapewniło użytkownikom dostęp do ogromnej liczby wydajnych narzędzi. Jedno z nich to smart kontrakty – inteligentne umowy cyfrowe, które szybko zyskały sporą przewagę nad swoim tradycyjnym odpowiednikiem. Czym są smart kontakty? Kto może ich używać, jakie są ich plusy i minusy? Na wszystkie pytania odpowiadamy w tym artykule.

Smart kontakty – wyjaśnienie pojęcia

Smart kontrakty (ang. smart contracts) to inaczej inteligentne kontrakty będące jednym z etapów rozwoju technologii łańcucha bloków. Stanowią nowoczesne narzędzia w formie programów komputerowych lub protokołów transakcji, które w pełni automatycznie wdrażają warunki umów. Zapewniają szybkość i prostotę działania, a przy tym są zdecydowanie mniej narażone na błędy i manipulacje niż ma to miejsce w przypadku standardowych, tradycyjnych umów. Co więcej, umowy przygotowane w blockchainie są aktualizowane w czasie rzeczywistym. Dzięki posługiwaniu się inteligentnymi umowami, nie musimy angażować w ten proces pośredników czy instytucji centralnych. Wszystko to jest niezwykle zachęcającą opcją.

Inteligentne kontrakty działają w formie samoobsługowych aplikacji. Ten prosty kod funkcjonuje w sieci, z których najpowszechniej znaną jest sieć Ethereum. Z perspektywy sieci inteligentna umowa jest postrzegana jako zwykły użytkownik, dzięki czemu może on samodzielnie wysyłać i odbierać transakcje, a także odczytywać dane dostępne na blockchainie.

Główne zalety smart kontaktów

Do najważniejszych plusów wynikających z korzystania ze smart kontraktów zaliczamy przede wszystkim ich nieusuwalność i niezmienialność. Gwarancją takiego stanu rzeczy jest specyfika sieci blockchain, na której są one zapisywane. Jednak to nie koniec zalet:

Zaleta nr 1: zaufanie

Smart kontakty wykluczają trzecią stronę transakcji. W rezultacie usuwają największy problem, z którym mają do czynienia strony i pośrednicy w trakcie transakcji: kwestię zaufania. W ten sposób smart kontrakty są więc znacznie wygodniejsze niż umowy tradycyjne.

Przy zawieraniu umowy, strony często muszą korzystać z usług strony trzeciej. Zadaniem takiej „instytucji niezależnej” jest pilnowanie prawidłowego wykonania umowy albo pośredniczenie w jej wykonaniu. Z tego względu musi być to pośrednik obdarzony zaufaniem przez obie strony umowy, co nie zawsze jest możliwe. Opóźnienia, błędy przy przelewach środków to jedne z częściej pojawiających się w takich sytuacjach problemów.

Z kolei inteligentna umowa działa automatycznie. Do jej wykonania nie trzeba pośredników takich jak notariusz czy agent obrotu nieruchomościami. W chwili, w której dojdzie do spełnienia warunków umowy, zostaje ona wykonana automatycznie, a dane czy aktywa mechanicznie zapisują się w sieci blockchain. Taka autonomiczność inteligentnych kontraktów poprzez wyeliminowanie pośredników wpływa na to, że są one wyjątkowo atrakcyjną opcją dla takich branż jak prawo, nieruchomości, czy logistyka.

Zaleta nr 2: bezpieczeństwo

Najczęściej smart kontakty są tworzone na otwartym, ogólnodostępnym kodzie. Dlatego każdy użytkownik może sprawdzić ich wierzytelność, a instalacja złośliwego oprogramowania będzie znacznie utrudniona. Aplikacje wykazują się też odpornością na przerwy w działaniu serwerów oraz na manipulacje, gdyż są zdecentralizowane i oparte na unikalnych kodach, które działają tak długo, jak działa dany blockchain.

Zaleta nr 3: szybkość precyzja i efektywność

Bezpośrednie transakcje cechuje szybkość. Nie musimy obawiać się długotrwałych, przeciągających się procedur przekazywania dokumentacji papierowej czy oczekiwania na zrealizowanie naszej sprawy przez instytucję. Transakcja ma sprawny przebieg, co dodatkowo potęguje wyeliminowanie kosztu trzeciej strony, jak np. notariusza.

Smart contracts to kody, programy – w odróżnieniu od spisanych papierowo umów, są wolne od omyłek literackich i ludzkich błędów. Samodzielnie kontrolują przebieg transakcji, a przy tym sprawdzają poprawność zapisów.

Minusy smart kontaktów

Okazuje się, że główna zaleta inteligentnych umów może być jednocześnie ich poważną wadą. Od chwili uruchomienia kontraktu w sieci bloków, trudno jest go zmodyfikować. Jeśli okaże się, że w kodzie występuje błąd, istnieje możliwość, że nie będzie można go już naprawić. A jeden mały błąd może okazać się bardzo kosztowny, gdyż smart kontrakty zazwyczaj wykorzystuje się do transakcji na aktywach. Taka sytuacja zdarzyła się np. w 2018 roku, kiedy hakerzy wykorzystali lukę w inteligentnej umowę na zdecentralizowanej giełdzie i ukradli 23,5 mln USD. Ofiara ataku Bancor, która była jednym z najlepiej prosperujących ICO w roku 2017, musiała po tym incydencie zakończyć swoją działalność.

Innym ryzykiem jest sytuacja celowego wprowadzenia błędu do kodu przez stronę dla własnych korzyści. Ostatnią potencjalną wadą mogą być też koszty, ponieważ mimo że część z nich odchodzi (np. związanych z opłatą dla pośrednika), to pojawiają się nowe. Obecnie przechowywanie danych na blockchainie może być bardzo kosztowną operacją.

Smart kontakty w świetle prawa

Tak samo, jak technologia blockchain, smart kontrakty to rozwiązanie nowe i wciąż niewystarczająco uregulowane prawnie. Zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i innych państw, wciąż istnieje niewiele przepisów, które regulowałyby działanie inteligentnych umów.

W prawie cywilnym dopuszcza się dowolność form wyrażania woli. Z tego względu strony w umowie mogą uregulować kwestie w dużym stopniu dowolnie, choć wciąż pamiętając o ograniczeniach. W polskim prawie do takich ograniczeń zaliczamy właściwość stosunku prawnego, ustawa i zasady współżycia społecznego. W ramach smart kontraktu trudno było chociażby ocenić stopień należytej staranności przy wykonywaniu umowy. Z tych powodów wielu ekspertów uważa, że smart contracts to rozwiązanie lepsze dla sektorów bardzo skonkretyzowanych.

Norma dotycząca smart kontraktów może zostać wyinterpretowana np. z artykułu 60 kodeksu cywilnego, według którego osoba dokonująca czynności prawnej może ujawnić swoją wolę w formie elektronicznej. Można też zawrzeć część tej samej umowy w formie tradycyjnej, a części pod postacią smart kontraktu.

Rozwiązywanie sporów

Ze względu na brak konkretnego orzecznictwa i precedensów oraz fakt, że przepisy funkcjonują w różnych jurysdykcjach, rozwiązywanie sporów związanych z wykonaniem smart kontraktów jest utrudnione. Dane transakcji zapisywane na blockchainie są rozproszone, a więc trudno jest przypisać spór pod konkretną jurysdykcję oraz określić właściwość sądu. Problemem może być np. wskazanie osoby odpowiedzialnej za błędy występujące w kodzie.

Poszukiwanie odpowiedzialnego ma związek z wieloma czynnikami oraz technicznymi warunkami określonej transakcji. Ważne jest między innymi to, czy cały proces odbywał się na blockchainie publicznym czy prywatnym. Kwestia odpowiedzialności za wady kodu przy smart contracts jest więc bardzo skomplikowana i wymaga głębszej analizy.

Sposoby działania i wykorzystania inteligentnych umów

Smart kontrakty funkcjonują z reguły tak samo, jak umowy tradycyjne. Tak jak w trakcie zawierania umowy pisemnej, strony umawiają się na warunki wskazywane zgodnie ze schematem: jeśli zdarzy się A, zrób B. Następnie, zamiast na papierze, warunki te są spisywane w aplikacji wykorzystującej łańcuch bloków.

Smart kontrakt stanowiący kod w sieci opiera się na IFTT ((if this then that, czyli: jeżeli- to). Sprawia to, że taki kod jest odczytywany przez sieć jak zwykły użytkowników, dzięki czemu samodzielnie odczytuje dane w sieci, może wysyłać i odbierać transakcje. Dane dotyczące transakcji, które wpływają na adres smart kontraktu, są od razu wysyłane do odbiorców. Adresy komunikują się między sobą, wysyłając informację, dlatego umowy ulegają stałej, bieżącej aktualizacji. Smart contracts są procesami całkowicie zautomatyzowanymi, dlatego w praktyce wykonują się samoistnie, bez udziału i wiedzy osób trzecich. Zapisywane na blockchainie, zapisują historię działań w zdecentralizowanym rejestrze. A to pozwala zniwelować ryzyko fałszerstw i manipulacji.

Inteligentne umowy mogą być wykorzystywane w celu zawarcia umowy kupna i sprzedaży, przeprowadzania aukcji, umowy escrow, czy przeprowadzenia wyborów. Najbardziej obrazowy przykład stosowania smart kontraktu to sprzedaż lub zakup nieruchomości. Tradycyjnie cały proces zawarcia takiej umowy jest dość czasochłonny i skomplikowany, wymaga też zaangażowania pośredników: notariusza, radcy prawnego, czasem agenta do spraw nieruchomości czy instytucji banku, który udziela kredytu. Za to ten sam proces w blockchainie nie wymaga pośredników, a tytuł własności także występuje w formie elektronicznej.

Przykłady zastosowania inteligentnych umów

Życie codzienne
Za pomocą smart kontraktów możemy ułatwić i przyspieszyć wiele codziennych czynności, które wykonuje niemal każdy z nas. Przykładowo, kupując w Internecie, rzecz jest wysyłana dopiero po autoryzacji i zaksięgowaniu przelewu. W procesie tym uczestniczy więc instytucja pośrednicząca. Ta sama transakcja z wykorzystaniem smart kontraktu daje gwarancję natychmiastowego wykonania płatności, a w rezultacie: szybszego otrzymania zamówienia. Wymiana zachodzi wyłącznie między kupującym, a smart kontraktem. Eliminuje to ryzyko błędu wynikającego z instytucji przetwarzającej operację, a także ryzyko prób manipulowania przy historii operacji. Nieusuwalna historia zapisuje się na blockchainie, a świadkami są w tym przypadku tysiące użytkowników Internetu z całego świata.

Procesy zarządzania
Niejedna kwestia związana z procesami zarządzania może zostać usprawniona dzięki smart kontraktom. Czas wymagany na uzyskanie podpisów oraz zatwierdzeń zostaje zredukowany, a wszelkie błędy i sprzeczności eliminuje automatyzacja. Poza tym prowadzi to również do oszczędzania zasobów ludzkich.

Wybory i referenda
Użycie technologii blockchain do przeprowadzenia wyborów i referendów zmniejsza ryzyko zafałszowania wyników. Głosy są zapisywane w zdecentralizowanej bazie danych, co ułatwia tez ich liczenie. Tego typu rozwiązanie zastosowano już np. w Estonii.

Służba zdrowia
Wykorzystując technologię blockchain, można bezpiecznie przechowywać dane pacjentów, którzy w ten sposób zyskują nad nimi kontrolę oraz mogą swobodnie zarządzać receptami i wynikami badań.

Dane osobowe
Dzięki zapisywaniu danych osobowych na blockchainie w formie cyfrowego ID, ogranicza się możliwość ich kradzieży. Efekt? Zminimalizowanie ryzyka kradzieży tożsamości, a także uproszczenie procesu weryfikowania klientów.

Odszkodowania i składki
Stosując blockchain, można naliczać wysokości składek, zgłaszać zdarzenia losowe (jak np. opóźnienia środków komunikacji) oraz szkody, a także automatycznie je rozliczać. W ten sposób może też odbywać się wypłata ubezpieczeń.

Kredyty
Ciekawym zastosowaniem smart kontraktów może być również uproszczenie procesu rozpatrywania wniosków o kredyty. Tego typu umowy są bowiem dość obszerne, a przy tym zawierają wiele elementów takich jak dochody, wydatki, czy zdolność kredytowa.

Escrow i aukcje
Używając funkcję escrow na serwisach aukcyjnych, osoba kupująca może wpłacić środki na specjalny rachunek powierniczy. Do uwolnienia tych środków dojdzie dopiero wtedy, gdy nabywca otrzyma towar.

W jaki sposób tworzy się smart kontakty?

Okresem wzrostu popularności smart contracts jest moment utworzenia sieci Ethereum wraz ze specjalnym językiem do pisania: Solidity, który jest zbliżony do języka JavaScript. Używając odpowiednich funkcji i komend tworzy się inteligentną umowę, a później wysyła się ją do blockchain. Wszystkie komputery, które stanowią węzeł sieci bloków, może wykonać kod umowy. Od czasu Ethereum powstało wiele innych platform takich jak EOS, NEO, Tezos, Stellar, Tron, czy WAVES, które cechują się różnymi poziomami funkcjonalności. Platformę można więc swobodnie dopasować do typu smart kontraktu.

Wnioski

Inteligentne kontrakty są rewolucyjnym narzędziem zarówno w kontekście gospodarki, jak i naszej codzienności. Jednak proces wdrażania ich do praktycznego użytku przypomina bardziej ewolucję, niż rewolucję. Inteligentne umowy zapewniają precyzję, oszczędność czasu oraz innych zasobów – głównie ludzkich. Ich dokładniejsze uregulowanie prawne oraz wykorzystanie na szeroką skalę mogą doprowadzić do uproszczenia nie tylko procesów zawierania umów, ale też wielu innych dziedzin życia.

Jednocześnie są to kontrakty z ogromnym potencjałem w eliminowaniu prób fałszowania wyników wyborów, mogą więc odegrać ważną rolę w demokratycznych państwach. Smart kontrakty są przyszłością, które może doprowadzić do zachwiania dotychczasowego porządku prawnego. To innowacyjne rozwiązanie, które ma potencjał, aby zastąpić rzeszę prawników, pośredników, banków, czy ubezpieczycieli.